Russia -Ukraine War: રશિયા અને યુક્રેન યુદ્ધમાં ભારત હજુ સુધી પક્ષપાતી નથી. ભારતે સતત આ યુદ્ધનો અંત શાંતિ અને વાતચીત દ્વારા જ કરવાની હિમાયત કરી છે. ખાસ વાત એ છે કે ભારત એક એવો દેશ છે જેના બંને દેશો સાથે સંબંધો છે. જ્યારે ભારતના રશિયા સાથે સારા સંબંધો છે, ત્યારે યુક્રેન અને તેને મદદ કરતા પશ્ચિમી દેશો સાથે ભારતના સંબંધો સૌહાર્દપૂર્ણ છે. ભારતે પણ આ જ રીતે આંતરરાષ્ટ્રીય મંચ પર પોતાની વિદેશ નીતિ રજૂ કરી. ભારતે હંમેશા યુક્રેન અને રશિયા વચ્ચેના યુદ્ધને કૂટનીતિ દ્વારા ઉકેલવાની સલાહ આપી છે. તો જ્યારે વૈશ્વિક મંચ પર રશિયા વિરુદ્ધ કોઈપણ પ્રસ્તાવ પર મતદાનની વાત આવી, ત્યારે ભારતે તે પ્રક્રિયાથી પોતાને દૂર કરી દીધા. ભારતે રશિયા સાથે વેપાર ચાલુ રાખ્યો, ખાસ કરીને તેલ અને અન્ય વેપાર.
અમેરિકા સહિત અન્ય પશ્ચિમી દેશોએ તેનો વિરોધ કર્યો ત્યારે પણ ભારતે સ્પષ્ટ કર્યું કે જ્યાં ભારતીય નાગરિકોને ફાયદો થશે, ભારત ત્યાંથી જ ડીલ કરશે. બીજી તરફ ભારતે પણ યુક્રેનને માનવતાવાદી મદદ આપવામાં કોઈ કસર છોડી નથી. સમયાંતરે ભારત અને યુક્રેનના ટોચના નેતાઓ વચ્ચે ટેલિફોન દ્વારા ત્યાંની સ્થિતિ પર પણ ચર્ચા થઈ હતી. ભારતની આ તટસ્થ પરંતુ મદદરૂપ ભૂમિકા જોઈને એવી ચર્ચા શરૂ થઈ કે ભારત જ એકમાત્ર દેશ છે જે આ યુદ્ધને રોકી શકે છે. જ્યારે પીએમ મોદીએ પુતિનને કહ્યું કે આ યુદ્ધનો યુગ નથી, ત્યારે તેને વૈશ્વિક મંચ પર ભારત તરફથી એક મોટા સંદેશ તરીકે જોવામાં આવ્યું હતું. હાલમાં જ એક ન્યૂઝ ચેનલને ઈન્ટરવ્યુ આપતી વખતે વિદેશ મંત્રી એસ જયશંકરે કહ્યું હતું કે ભારતની વિદેશ નીતિ અન્યની જરૂરિયાતો પૂરી કરવાની નથી. ભારત પોતાના નાગરિકોનું હિત સૌથી પહેલા જુએ છે. એસ જયશંકરે પશ્ચિમી દેશોના સંદર્ભમાં કહ્યું કે ઘણી વખત આપણે તેમના અનુસાર જીવવું પડ્યું, હવે તેઓએ પણ ભારતીય વિદેશ નીતિ અનુસાર જીવતા શીખવું પડશે.
ભારતના વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સપ્ટેમ્બરમાં શાંઘાઈ કોઓપરેશન ઓર્ગેનાઈઝેશન (SCO)ની બેઠક દરમિયાન રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિનને મળ્યા હતા. વાતચીત દરમિયાન પીએમ નરેન્દ્ર મોદીએ કહ્યું હતું કે આ યુદ્ધનો યુગ નથી, જેના પર પુતિને કહ્યું હતું કે રશિયા પણ યુદ્ધ નથી ઈચ્છતું. G20 સમિટમાં પણ ભારત તરફથી આ જ વાતનો પુનરોચ્ચાર કરવામાં આવ્યો હતો, જેને મોટાભાગના સભ્યોનું સમર્થન પણ મળ્યું હતું. તમામ દેશોના સંયુક્ત નિવેદનમાં પણ આ જ વાત કહેવામાં આવી હતી. પીએમ મોદીએ સમિટ દરમિયાન પોતાના સંબોધનમાં કહ્યું કે યુદ્ધને શાંત કરવા માટે આપણે કૂટનીતિ અને શાંતિનો માર્ગ શોધવો પડશે. ‘અલજઝીરા’ સાથે વાત કરતા નવી દિલ્હીમાં ઓબ્ઝર્વર રિસર્ચ ફાઉન્ડેશનના સભ્ય વિવેક મિશ્રાએ કહ્યું કે છેલ્લા 10 મહિનામાં યુક્રેન યુદ્ધ મામલામાં ભારતની મધ્યસ્થતાની ઓફર અંગે ચર્ચા વધી છે. આનાથી એ વધુ સ્પષ્ટ થઈ ગયું કે ભારત રશિયાને ઈશારામાં કહી રહ્યું છે કે યુદ્ધ ખતમ કરવાનો સમય આવી ગયો છે. આ સાથે જ આવતા વર્ષે G-20માં ભારતનું પ્રમુખપદ હશે, જેના કારણે આ યુદ્ધને ઉકેલવામાં ભારતની ભૂમિકાને વૈશ્વિક મંચ પર મહત્ત્વ મળશે. વાસ્તવમાં, ભારત વર્ષ 2023માં દિલ્હીમાં યોજાનારી G-20 બેઠકની અધ્યક્ષતા કરશે. આવી સ્થિતિમાં, જર્મન કાઉન્સિલના વિદેશી સંબંધો નિષ્ણાત જોન જોસેફ વિલ્કિન્સે કહ્યું કે નવી જવાબદારી સાથે, ભારત તેની વ્યૂહાત્મક સ્વાયત્તતા જાળવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરશે.
જ્હોને કહ્યું કે ભારતની હંમેશા વૈશ્વિક શક્તિઓ સાથે સંતુલન જાળવવાની પરંપરા રહી છે. પરંતુ છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં ભારત પોતાની વિદેશ નીતિ દ્વારા પોતાના વિચારો સાથે આગળ વધ્યું છે. આ દર્શાવે છે કે આગામી સમયમાં વૈશ્વિક સ્તરે ભારતનો પ્રભાવ વધુ વધશે. અમેરિકા, બ્રિટન સહિત ઘણા પશ્ચિમી દેશો યુક્રેન યુદ્ધમાં રશિયાની હાર જોવા માંગે છે. આ જ કારણ છે કે તે સતત રશિયા પર શાબ્દિક હુમલો કરી રહ્યો છે અને પુતિનને ચેતવણી આપી રહ્યો છે. રશિયા સાથે ઘણા ક્ષેત્રોમાં વ્યાપાર કરી રહેલા ભારતે અમેરિકા અને બ્રિટન સાથે પણ તેની વ્યાપારિક ભાગીદારી આગળ વધારી છે. તાજેતરમાં, બ્રિટનના નવા વડા પ્રધાન ઋષિ સુનકે ભારત સાથે મુક્ત વેપાર સોદા અંગે તેમની પ્રતિબદ્ધતા વ્યક્ત કરી છે. તો ભારત અમેરિકા સાથે સુરક્ષા સહિત ઘણા મુદ્દાઓ પર મહત્વપૂર્ણ વાતચીત કરી રહ્યું છે. તાજેતરમાં અમેરિકાએ ભારતને પોતાનો વૈશ્વિક સાથી ગણાવ્યો હતો. અમેરિકા કહેતું આવ્યું છે કે ઈન્ડો-પેસિફિક ક્ષેત્રમાં સુરક્ષા જાળવવામાં ભારત તેનો મુખ્ય સાથી છે. બંને પક્ષોના સહયોગી રશિયા અને યુક્રેન સાથે ભારતના સારા સંબંધો એ ચર્ચાને આગળ ધપાવે છે કે ભારત આ યુદ્ધમાં શાંતિ સ્થાપવામાં મદદ કરી શકે છે.
કેટલાક ભૂરાજકીય નિષ્ણાતો પણ કહે છે કે યુક્રેન યુદ્ધના કારણે વૈશ્વિક મંચ પર ભારતની ભૂમિકા વધી છે. જો કે, નિષ્ણાત વિવેક મિશ્રા આ સાથે સંબંધિત નથી. મિશ્રાનું માનવું છે કે આવું કહેવાથી ભારતની અત્યાર સુધીની સિદ્ધિઓનું અપમાન થાય છે. વિવેક મિશ્રાએ કહ્યું કે ભારત વિશ્વની પાંચમી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા બનવા જઈ રહ્યું છે. ટૂંક સમયમાં ભારત બ્રિટનને પાછળ છોડી દેશે. તેમણે જણાવ્યું કે ભારત યુદ્ધની શરૂઆત પહેલા જ આ દિશામાં આગળ વધી રહ્યું છે. એટલે કે આંતરરાષ્ટ્રીય મંચ પર ભારતની તાકાતનું કારણ માત્ર યુક્રેન યુદ્ધ જ નથી, આ પહેલા ભારત પોતાની તાકાત વધારી રહ્યું છે. જો કે, વિવેક મિશ્રા ચોક્કસપણે સંમત થયા હતા કે યુક્રેન યુદ્ધના કારણે ભારત ચર્ચામાં આવ્યું છે. સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે ભારતે બંને પક્ષો સાથે સંબંધો રાખવા જોઈએ અને તેની ભૂમિકા તટસ્થ રાખવી જોઈએ. વિવેક મિશ્રાએ કહ્યું કે તેમને લાગે છે કે આ દૃષ્ટિકોણથી ભવિષ્યમાં ભારતની ભૂમિકા ચોક્કસપણે વધી શકે છે.
વિવેક મિશ્રાએ ‘અલજઝીરા’ને વધુમાં કહ્યું કે હાલમાં આ યુદ્ધ બંધ થવાના કોઈ સંકેત દેખાતા નથી. જો કે આ યુદ્ધને શાંતિપૂર્ણ રીતે સમાપ્ત કરવાના પ્રયાસો ચોક્કસપણે વધી ગયા છે. હવે જ્યારે ભારત G-20નું પ્રમુખ બનશે ત્યારે પશ્ચિમી દેશો ભારતને યુદ્ધ રોકવા માટે મોટી ભૂમિકા ભજવવા માટે કહી શકે છે. વિકેક મિશ્રાએ કહ્યું કે જો બંને પક્ષો શાંતિનો માર્ગ અપનાવે અને યુક્રેન બેસીને વાતચીત કરવા માટે સંમત થાય તો પશ્ચિમી દેશો ભારતને રશિયા સાથે વાત કરવાનું પસંદ કરશે જેથી રશિયા યુક્રેન સાથે બેસીને આ મુદ્દાને ઉકેલવાનો પ્રયાસ કરે. વિવેક મિશ્રાએ વધુમાં જણાવ્યું હતું કે હાલમાં ભારત બંને પક્ષો વચ્ચે સેતુનું કામ કરી રહ્યું છે. આ સાથે તે એવી સ્થિતિમાં પણ છે કે તે આ યુદ્ધનો અંત લાવી શકે છે.
આ પણ વાંચો: થમ ગયા વક્ત../શું વિક્રમ ગોખલેનો છેલ્લો પ્રોજેક્ટ હવે બંધ થઈ જશે? મેકર્સે લીધો મોટો
