How the JPC formed: વિશ્વના બીજા ક્રમના સૌથી અમીર ગૌતમ અદાણીને 22માં નંબર પર પહોંચાડનાર હિન્ડેનબર્ગના અહેવાલને લઈને સંસદમાં ભારે હોબાળો થયો હતો. કોંગ્રેસ, AAP, તૃણમૂલ સહિત 13 વિપક્ષી પાર્ટીઓ આને કૌભાંડ ગણાવીને JPC તપાસની માંગ પર અડગ છે, પરંતુ સરકાર તેની અવગણના કરીને બેઠી છે. JPC એટલે સંયુક્ત સંસદીય સમિતિ. આવો જાણીએ જોઈન્ટ પાર્લામેન્ટરી કમિટી વિશે…
સંસદમાં બનેલા અનેક કાયદાઓની તપાસ માટે JPCની રચના કરવામાં આવી છે, પરંતુ સ્વતંત્ર ભારતમાં કોઈપણ કૌભાંડની તપાસ માટે JPCની રચના માત્ર 6 વખત કરવામાં આવી હતી. JPCના રિપોર્ટમાં એવો ખુલાસો થયો કે રાજીવ ગાંધી જેવી શક્તિશાળી સરકાર પણ ચૂંટણી હારી ગઈ. દેશમાં ઉદારવાદનો દરવાજો ખોલનારા નરસિંહ રાવને બાજુમાં મૂકી દેવાયા. મનમોહન સરકાર 2જી કૌભાંડમાં એટલી ફસાઈ ગઈ કે કોંગ્રેસ ફરી સત્તામાં આવી નહીં. મંતવ્ય વિશેષમાં અમે જણાવીશું કે નાણાકીય કૌભાંડો માટે JPCની રચના ક્યારે અને કેવી રીતે થઈ અને તેની શું અસર થઈ? JPC શું છે અને શા માટે વિપક્ષ તેના દ્વારા તપાસ બાબતે અડગ છે? લોકસભાની વેબસાઈટ અનુસાર દેશમાં નાણાકીય ગેરરીતિઓની તપાસ માટે આઝાદી બાદ 6 વખત JPCની રચના કરવામાં આવી છે.
બોફોર્સ કૌભાંડ, 1987
રાજીવ ગાંધીની દેશમાં મજબૂત સરકાર હતી. 543માંથી 414 સાંસદ કોંગ્રેસના હતા. 16 એપ્રિલ 1987ના રોજ સ્વીડિશ રેડિયો સ્ટેશને પ્રથમ વખત સમાચાર પ્રસારિત કર્યા. જેમાં તેણે આરોપ લગાવ્યો હતો કે સ્વીડનની આર્મ્સ કંપની બોફોર્સે કોન્ટ્રાક્ટ મેળવવા માટે ઘણા દેશોના લોકોને લાંચ આપી હતી. આરોપોની આંચ રાજીવ ગાંધી સરકાર સુધી પહોંચી હતી. વિપક્ષે JPCની રચનાની માંગ કરી.
JPCની રચના ઓગસ્ટ 1987માં થઈ હતી. કોંગ્રેસના નેતા બી. શંકરાનંદ આ સમિતિના અધ્યક્ષ હતા. સમિતિએ 50 બેઠકો પછી 26 એપ્રિલ 1988ના રોજ તેનો અહેવાલ સુપરત કર્યો હતો. JPCમાં સામેલ કોંગ્રેસના સભ્યોએ રાજીવ ગાંધી સરકારને ક્લીનચીટ આપી હતી. જો કે, જાનકી જૂથની AIADMKના સાંસદ અને આ સમિતિના સભ્ય અલાદી અરુણાએ આ અહેવાલમાં અસંમતિની નોંધ મૂકી હતી અને કહ્યું હતું કે કૌભાંડ થયું છે. 414 બેઠકો ધરાવતી કોંગ્રેસ 1989ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ઘટીને 197 બેઠકો પર આવી ગઈ હતી. JPCના રિપોર્ટને તેનું મોટું કારણ માનવામાં આવે છે.
હર્ષદ મહેતા કૌભાંડ, 1992
દેશમાં નરસિંહરાવની સરકાર હતી. શેર માર્કેટ કૌભાંડમાં હર્ષદ મહેતાનું નામ જોર શોરથી ઉછળ્યું હતું. મહેતાએ પ્રેસ કોન્ફરન્સમાં દાવો કર્યો હતો કે તેણે પીએમ નરસિમ્હા રાવને એક કરોડની લાંચ આપી હતી. કોંગ્રેસ અને રાવે આરોપોને નકારી કાઢ્યા હતા. ક્યારેય કોઈ પુરાવા મળ્યા નહીં, પરંતુ આ કેસે નરસિમ્હા રાવ સરકારને બહુ બદનામ કરી. કારણ કે તે જ સમયે તેમના પર તેમની સરકાર બચાવવા માટે JMM સાંસદોને લાંચ આપવાનો પણ આરોપ હતો. વિપક્ષે તેની તપાસ માટે JPCની માંગ કરી હતી. JPCની રચના ઓગસ્ટ 1992માં થઈ હતી. કોંગ્રેસના વરિષ્ઠ નેતા રામ નિવાસ મિર્ધાએ સમિતિનું નેતૃત્વ કર્યું હતું. JPCની ભલામણોને ન તો સંપૂર્ણપણે સ્વીકારવામાં આવી હતી કે ન તો તેનો અમલ કરવામાં આવ્યો હતો. આ પછી, જ્યારે 1996માં સામાન્ય ચૂંટણી થઈ ત્યારે કોંગ્રેસનો પરાજય થયો હતો.
કેતન પારેખ શેર માર્કેટ કૌભાંડ, 2001
26 એપ્રિલ 2001ના રોજ દેશમાં ત્રીજી વખત JPCની રચના કરવામાં આવી હતી. કેતન પારેખ શેર માર્કેટ કૌભાંડની તપાસ માટે આ વખતે સમિતિનું નેતૃત્વ ભાજપના સાંસદ નિવૃત્ત લેફ્ટનન્ટ જનરલ પ્રકાશ મણિ ત્રિપાઠીએ કર્યું હતું. સમિતિએ 105 બેઠકો પછી 19 ડિસેમ્બર 2002ના રોજ તેનો અહેવાલ સુપરત કર્યો હતો. સમિતિએ શેરબજારના નિયમોમાં વ્યાપક ફેરફારોની ભલામણ કરી હતી. આમાંની ઘણી ભલામણો પાછળથી નબળી પાડી દેવામાં આવી હતી. જો કે આ કૌભાંડમાં સરકાર સામે કોઈ આક્ષેપ થયો ન હતો.
સોફ્ટ ડ્રિંક્સ કેસમાં જંતુનાશક, 2003
ઓગસ્ટ 2003માં ચોથી વખત JPCની રચના કરવામાં આવી હતી. આ વખતે JPCને સોફ્ટ ડ્રિંક્સ, ફળોના રસ અને અન્ય પીણાંમાં જંતુનાશકોની હાજરીની તપાસ કરવાની જવાબદારી સોંપવામાં આવી હતી. આ સમિતિનું નેતૃત્વ એનસીપીના વડા શરદ પવારે કર્યું હતું. સમિતિએ આ મામલે 17 બેઠકો યોજી હતી અને 4 ફેબ્રુઆરી 2004ના રોજ તેનો અહેવાલ સુપરત કર્યો હતો. રિપોર્ટમાં સૂચવવામાં આવ્યું છે કે સોફ્ટ ડ્રિંકમાં પેસ્ટીસાઇડ હતું. સમિતિએ પીવાના પાણી માટે કડક ધોરણોની ભલામણ કરી હતી. જો કે, આ ભલામણ પર કોઈ કાર્યવાહી કરવામાં આવી ન હતી.
2જી સ્પેક્ટ્રમ કેસ, 2011
દેશમાં મનમોહન સિંહની સરકાર હતી. 2009ની ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસ 206 બેઠકો જીતીને સૌથી મોટી પાર્ટી બની અને UPA-2 સરકાર બનાવી. તેમની સરકાર પર 2જી સ્પેક્ટ્રમ માટે ખૂબ જ ઓછી કિંમતે લાઇસન્સ આપવાનો આરોપ હતો. વિપક્ષે તેની JPC તપાસની માંગ કરી હતી. JPCની રચના ફેબ્રુઆરી 2011માં કરવામાં આવી હતી. 30 સભ્યોની સમિતિનું નેતૃત્વ કોંગ્રેસના નેતા પીસી ચાકોએ કર્યું હતું. ચાકોએ ડ્રાફ્ટ રિપોર્ટમાં પીએમ મનમોહન સિંહ અને નાણામંત્રી પી ચિદમ્બરમને ક્લીનચીટ આપી હતી. સમિતિમાં સામેલ 15 વિપક્ષી સભ્યોએ વિરોધ કર્યો હતો.
ચાકો બાદમાં રિપોર્ટના ડ્રાફ્ટમાં સુધારો કરવા સંમત થયા હતા. આ રિપોર્ટ ઓક્ટોબર 2013માં બહાર આવ્યો હતો. તેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે તત્કાલિન માહિતી મંત્રી એ. કે. રાજાએ મનમોહન સિંહને યુનિફાઇડ એક્સેસ સર્વિસ લાયસન્સ જારી કરવા માટે ટેલિકોમ વિભાગ દ્વારા અપનાવાતી પ્રક્રિયા અંગે ગેરમાર્ગે દોર્યા હતા. આની અસર એ થઈ કે કોંગ્રેસ 2014ની સામાન્ય ચૂંટણી હારી ગઈ અને હજુ સુધી સત્તામાં આવી નથી.
ટુજી કૌભાંડ મામલે ભાજપ અને કોંગ્રેસ આમને સામને આવી ગઈ હતી. ત્યારે સત્તા પર રહેલી કોંગ્રેસે પણ પહેલા ટુજી કૌભાંડની તપાસ માટે JPCના ગઠનને અવરોધ્યું હતું. તેનો એક પ્રસંગ અહીં અમે જણાવીએ છીએ. 2જી કૌભાંડના મુદ્દે સરકાર અને વિપક્ષ વચ્ચેના વિવાદને પગલે સંસદના સમગ્ર શિયાળુ સત્રની કાર્યવાહી ખોરવાઈ ગઈ હતી અને બાદમાં કોંગ્રેસ પ્રમુખ સોનિયા ગાંધીએ આ મડાગાંઠ માટે ભાજપને જવાબદાર ગણાવ્યો હતો. અને JPC તપાસને ફગાવી દીધી છે. જ્યારે ભાજપે વર્ષો પહેલા JPCની માંગ ઉઠાવી હતી. ત્યારે આક્રમક મિજાજમાં સોનિયા ગાંધીએ ભાજપને ગુનેગારના કઠેડામાં પૂરવાનો પ્રયાસ કરતા તેના કેટલાક નેતાઓના ભ્રષ્ટાચારની યાદ અપાવી હતી.
સરકાર અને વિપક્ષ વચ્ચેની લડાઈને કારણે સંસદના સમગ્ર સત્રમાં કોઈ કામ થઈ શક્યું ન હતું. કોંગ્રેસ રક્ષણાત્મક ભૂમિકામાં આવી ગઈ હતી અને તેને ટુજી કૌભાંડમાં જીપીસી તપાસને અવરોધવાના આરોપોના સામનો કરવો પડ્યો હતો. મુખ્ય વિરોધ પક્ષ પર વળતો પ્રહાર કરીને સોનિયાએ તેમના પક્ષની ગુમાવેલી પ્રતિષ્ઠા પરત મેળવવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. ભ્રષ્ટાચારના મુદ્દે ભાજપના રિપોર્ટ કોર્ડને ખોલતાં સોનિયા ગાંધીએ જાણવા માંગ્યું હતું કે, ”તેઓ ભ્રષ્ટાચાર અંગે અમને ભાષણ આપનાર કોણ છે? કોંગ્રેસ સંસદીય બોર્ડની બેઠક બાદ પત્રકારોને સંબોધન કરતાં કોંગ્રેસના પ્રવક્તાએ અભિષેક મનુ સિંઘવીએ સોનિયા ગાંધીને ટાંકીને જણાવ્યું હતું કે કર્ણાટક અને બીજાં રાજ્યોમાં ભાજપની સરકારો ભ્રષ્ટ છે.
ભ્રષ્ટાચારથી ખદબદતા કર્ણાટકમાં શું ભાજપ આવો જ દાવો કરી શકે? આપણે એ ભૂલવું ન જોઈએ કે ભાજપના વડપણ હેઠળની એનડીએ સરકાર દરમિયાન સંરક્ષણ કૌભાંડ બહાર આવ્યા પછી એક વરિષ્ઠ પ્રધાને રાજીનામું આપ્યું હતું પરંતુ તપાસ હજુ ચાલુ હતી, ત્યારે તેમને ફરી નિયુક્ત કરાયા હતા. ભાજપના નાણાં લેતાં કેમેરામાં ઝડપાયેલા અને પછીથી પાર્ટીમાં સમાવી લેવામાં આવેલા આ જ પક્ષના નેતાઓનું શું? આ યાદી બહુ લાંબી છે. એમ તેમણે ભાજપના ભૂતપૂર્વ પ્રમુખ બાંગારુ લક્ષ્મણનો દેખીતો ઉલ્લેખ કરતાં જણાવ્યું હતું. કોંગ્રેસ પ્રમુખે જણાવ્યું હતું કે ભ્રષ્ટાચારના આક્ષેપને પગલે કોંગ્રેસના કેટલાક નેતાઓએ રાજીનામું આપ્યું છે, પરંતુ આવા આક્ષેપોનો સામનો કરી રહેલા ભાજપના નેતાઓ હજુ પણ ખુરશીને ચોંટી રહ્યા છે. તેમણે કર્ણાટકના મુખ્યપ્રધાન બી એસ યેદિયુરપ્પાનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. તેમણે જણાવ્યું હતું કે કોંગ્રેસે ભ્રષ્ટાચાર સામે પગલાં લેવામાં શ્રેષ્ઠ સાતત્ય દર્શાવ્યું છે અને ‘નક્કર કાનૂની ખાતરી’ વગર પ્રધાનો સામે પણ પગલાં લીધાં છે. સંસદને બદનામ ન કરવાનું ભાજપને સૂચન કરતાં સોનિયા ગાંધીએ જણાવ્યું હતું કે વિપક્ષના વિરોધને પગલે સંસદના સમય અને સરકારની તિજોરીને થયેલા નુકસાનને દેશ સહન કરશે નહીં.
વીવીઆઈપી ચોપર કૌભાંડ, 2013
આ મામલો UPA-2 દરમિયાન VVIP હેલિકોપ્ટરની ખરીદીનો છે. આ હેલિકોપ્ટર વડાપ્રધાન, રાષ્ટ્રપતિ, ઉપરાષ્ટ્રપતિ અને સંરક્ષણ મંત્રી જેવા VVIP લોકો માટે ખરીદવામાં આવ્યા હતા. ભારતે 12 અગસ્ટા વેસ્ટલેન્ડ હેલિકોપ્ટર ખરીદવા માટે રૂ. 3,700 કરોડના સોદા પર હસ્તાક્ષર કર્યા. એવો આક્ષેપ કરવામાં આવ્યો હતો કે સોદો કંપનીની તરફેણમાં છે તેની ખાતરી કરવા માટે રાજકારણીઓ અને અધિકારીઓ સહિત ‘વચેટીયાઓ’ને લાંચ આપવામાં આવી હતી. વિપક્ષે JPC દ્વારા તપાસની માંગ કરી હતી. JPCની રચના 27 ફેબ્રુઆરી 2013ના રોજ કરવામાં આવી હતી. આ સમિતિમાં રાજ્યસભાના 10 અને લોકસભાના 20 સભ્યો હતા. આ સમિતિએ તેની પ્રથમ બેઠકના 3 મહિના પછી જ તેનો અહેવાલ સુપરત કર્યો હતો.
JPC શું છે, તે કેવી રીતે બને છે?
જોઈન્ટ પાર્લામેન્ટરી કમિટી એટલે કે સંયુક્ત સંસદીય સમિતિ એક પ્રકારે સાંસદોની સંયુક્ત સમિતિ છે. ભારતની સંસદમાં બે પ્રકારની સમિતિઓ છે – સ્થાયી સમિતિ અને અસ્થાયી સમિતિ. સ્થાયી સમિતિની જોગવાઈ બંધારણમાં છે. જેમ- પીએસી એટલે પરમેનન્ટ એકાઉન્ટ કમિટી. તે સરકારની નાણાકીય બાબતો પર નજર રાખે છે અને તેની ચકાસણી કરે છે. આ ઉપરાંત, જો જરૂર પડે, તો સંસદ તમામ પક્ષોની સંમતિથી કેટલાક કામો માટે અસ્થાયી સમિતિની રચના પણ કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે, ટેકનિકલ વિષયોના બિલોની તપાસ માટેની સમિતિ. આ સમિતિઓની તપાસ કર્યા પછી, તેઓ સરકારને બિલમાં કંઈક ઉમેરવા, બદલવા અથવા ઘટાડવાની સલાહ આપે છે. તેવી જ રીતે દેશમાં બનતી કોઈપણ મોટી ઘટના કે કૌભાંડની તપાસ માટે સાંસદોની સંયુક્ત સમિતિ એટલે કે JPCની રચના કરવામાં આવે છે. વિપક્ષ અદાણી કેસની તપાસ માટે સમાન JPCની રચનાની માંગ કરી રહ્યો છે. સંસદમાં સરકાર પાસે બહુમતી હોવાથી સમિતિની રચના કરવી કે નહીં તે નિર્ણય સરકારના હાથમાં છે. ભારતે બ્રિટનના બંધારણમાંથી કોપી કરીને JPCની પરંપરા લીધી છે.
JPCમાં કોણ સભ્ય બની શકે છે અને તેઓ કેવી રીતે ચૂંટાય છે?
સંયુક્ત સંસદીય સમિતિ એ સંસદનું જ નાનું સ્વરૂપ છે. એટલે કે લોકસભામાં જે પ્રમાણમાં પક્ષોના સભ્યો હોય છે તે જ પ્રમાણમાં સભ્યો રાખવાના પ્રયાસો કરવામાં આવે છે. સ્પષ્ટ છે કે આમાં પણ સત્તાધારી પક્ષ પાસે બહુમતી છે. તેમાં રાજ્યસભાના સભ્યો પણ છે, પરંતુ તેની સરખામણીમાં લોકસભાના સભ્યો બમણા છે. જો કે સમિતિમાં કેટલા લોકોની સંખ્યા છે તે નક્કી નથી. સામાન્ય રીતે લગભગ 30 સભ્યો હોય છે.
જ્યારે JPCની રચના સંસદ દ્વારા કરવામાં આવે છે, તો પછી શા માટે સરકાર નથી કરતી?
ભલે JPC સંસદની રચના કરે, તેને લોકસભામાં સાદી બહુમતી સાથે ઠરાવ પસાર કરવાની જરૂર છે. ઠરાવ પસાર કરવા માટે લોકસભામાં બહુમતી જરૂરી છે, જે સરકાર પાસે છે. અદાણીના કિસ્સામાં પણ એવું જ થઈ રહ્યું છે. વિપક્ષની માંગ છતાં સરકાર તૈયાર નથી, તેથી JPCની રચના થઈ શકતી નથી.
આખરે JPC કોની પૂછપરછ કરી શકે?
JPC, એક બાબતની તપાસ કર્યા પછી, સુધારા માટેના સૂચનો સાથે ભારત સરકારને અહેવાલ આપે છે. પછી ભારત સરકાર સમિતિના અહેવાલને ધ્યાનમાં લઈને તે વિષય પર શું કરવું જોઈએ તે નક્કી કરે છે. JPCની ભલામણના આધારે સરકાર વધુ તપાસ શરૂ કરવાનું પસંદ કરી શકે છે. જો કે તેને આવું કરવા દબાણ કરી શકાય નહીં. આમ સંસદમાં વિરોધ પક્ષો JPCને સત્તાધારી પક્ષ વિરૂદ્ધ હથિયાર બનાવે છે. જેનાથી અગાઉ પણ સરકાર મુસીબતમાં આવી ગઈ હોય તેવું બન્યું છે. આથી સત્તાધારી પક્ષ મોટા ભાગે JPCની માગ સ્વીકારતું નથી. આ વખતે અદાણી કેસમાં વિરોધ પક્ષે JPCની માગ કરી છે પરંતુ સરકાર સ્વીકારવા તૈયાર નથી. આ બાબતે આપ આપના મંતવ્ય જણાવશો.
આ પણ વાંચો: Nirmala sitharaman/અદાણી કેસથી દેશની છબી પર અસર? નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે આનો જવાબ આપ્યો
