માલદીવ્સમાં ભારતવિરોધી અભિયાન 'ઈન્ડિયા આઉટ' કોણે શરૂ કર્યું?

માલદીવ્સના નવા રાષ્ટ્રપતિનું વલણ ભારત માટે ચિંતાનું કારણ કેમ
ભારતનું સમર્થન કરનાર દેશ હવે કેમ વિરોધ કરી રહ્યો છે
માલદીવ્સમાં ભારતવિરોધી અભિયાન ‘ઈન્ડિયા આઉટ’ કોણે શરૂ કર્યું?
માલદીવ્સમાં ભારતીય સેના શું કરી રહી છે?
ચીનની વધતી દખલગીરીને કારણે માલદીવ્સ આવું કરી રહ્યો છે?

ભારતીય ભૂમિથી માત્ર 1200 કિમી દૂર આવેલ 5 લાખની વસ્તી ધરાવતો નાનો દેશ તેના સુંદર ટાપુઓ માટે જાણીતો છે. બોલિવૂડ સેલિબ્રિટીઓ કામમાંથી ફ્રી થતાંની સાથે જ ત્યાં ફરતા જોવા મળે છે. અમે વાત કરી રહ્યા છીએ માલદીવની. આ દિવસોમાં આ દેશ રાજકીય કારણોસર ચર્ચામાં છે.

મોહમ્મદ મોઇઝુએ માલદીવની રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી જીતી લીધી છે. મોહમ્મદ મુઈઝુને ચીનનો સમર્થક માનવામાં આવે છે અને તેણે પોતાના પહેલા જ નિવેદનમાં આ વાત સાબિત કરી હતી. મુઈઝુએ કહ્યું કે તેઓ તેમના ચૂંટણી વચનને વળગી રહ્યા છે અને માલદીવના દ્વીપસમૂહમાંથી ભારતીય સેનાને હટાવી દેશે.

ભારત અને માલદીવની મિત્રતા ઘણી જૂની છે. 1988માં રાજીવ ગાંધીએ સેના મોકલીને મૌમૂન અબ્દુલ ગયૂમની સરકારને બચાવી હતી. 2004માં જ્યારે સુનામી આવી ત્યારે ભારતમાંથી પહેલું વિમાન મદદે આવ્યું હતું. કોરોના રોગચાળા દરમિયાન, ભારતે માલદીવને ભેટ તરીકે કોવિશિલ્ડ રસી આપી હતી.

માલદીવ્સ દક્ષિણ એશિયાનો સૌથી નાનો દેશ છે. એનો વિસ્તાર 298 ચોરસ કિલોમીટર છે, જે દિલ્હી કરતાં પાંચ ગણો નાનો છે. કુદરતી રીતે સુંદર માલદીવ્સ 1200 ટાપુથી બનેલો છે. આમાંના મોટા ભાગના પર કોઇ રહેતું નથી. દેશની 5 લાખ વસતિમાંથી લગભગ 40% લોકો રાજધાની માલેમાં રહે છે.

માલદીવ્સ મુસ્લિમ બહુમતી ધરાવતો દેશ છે. અહીં 98.4% લોકો મુસ્લિમ છે. માલદીવ્સની સત્તાવાર ભાષા ધિવેડી છે, જે શ્રીલંકાની સિંડાલી ભાષા જેવી જ છે. એ અરબીની જેમ જમણેથી ડાબે લખાય છે. દેશની અર્થવ્યવસ્થાનો મુખ્ય આધાર પ્રવાસન છે. ઘણા ટાપુઓ પર્યટન માટે ખાસ તૈયાર કરાયા છે. પ્રવાસન કંપનીઓ માલદીવ્સને ટ્રોપિકલ સ્વર્ગ તરીકે રજૂ કરે છે. અહીંનું ચલણ માલદીવિયન રૂફિયા છે.

2018 ની વાત છે. રાષ્ટ્રપતિ અબ્દુલ્લા યામીન, ચીનના નજીકના અને પીપીએમના નેતા, રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી હારી ગયા. બાદમાં તેને એક બિલિયન ડોલરના સરકારી ભંડોળની હેરાફેરી અને દુરુપયોગ માટે દોષિત ઠેરવવામાં આવ્યો હતો. 2019માં યામીનને પાંચ વર્ષની જેલની સજા ફટકારવામાં આવી હતી. ઈબ્રાહિમ મોહમ્મદ સોલિહ નવા રાષ્ટ્રપતિ બન્યા, જેમણે ‘ઈન્ડિયા ફર્સ્ટ’ની નીતિનું પાલન કર્યું.

કોરોનાને કારણે યામીનની જેલની સજાને નજરકેદમાં ફેરવવામાં આવી હતી. નવેમ્બર 2021 માં, યામીન સામેના તમામ આરોપો ફગાવી દેવામાં આવ્યા હતા અને 30 નવેમ્બરના રોજ તેને મુક્ત કરવામાં આવ્યો હતો. આ પછી, તેમના માટે ફરીથી રાજકારણમાં પ્રવેશવાનો રસ્તો સાફ થઈ ગયો. આ પછી તેઓ ચૂંટણી પ્રચારમાં લાગી ગયા અને ઘણીવાર પોતાના ભાષણોમાં લોકોને તેમના ઘરની દિવાલો પર ‘ઈન્ડિયા આઉટ’ લખવાની અપીલ કરવા લાગ્યા.

મોહમ્મદ મુઇઝુએ 2023ની રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીમાં મોહમ્મદ સોલિહ સામે પોતાનો દાવો રજૂ કર્યો હતો. તેમણે માલદીવમાં ભારતીય સેનાની કથિત હાજરી સામે ‘ઈન્ડિયા આઉટ’ ના નારા લગાવ્યા અને તેને લઈને અનેક વિરોધ પ્રદર્શનો પણ કર્યા. આ ઓપરેશન એ માન્યતા પર આધારિત હતું કે ભારતીય સૈનિકોની હાજરી માલદીવની સાર્વભૌમત્વ માટે ખતરો છે.

માલદીવની રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીના પરિણામો ગયા શનિવારે આવ્યા હતા. માલદીવની પ્રોગ્રેસિવ પાર્ટી એટલે કે પીપીએમના નેતા મોહમ્મદ મુઈઝુએ ચૂંટણી જીતી. PPM જોડાણ ચીન સાથેના તેના ગાઢ સંબંધો માટે જાણીતું છે. મુઈઝુની જીત સાથે, એવી અટકળોએ જોર પકડ્યું છે કે માલદીવનું વલણ, જે અત્યાર સુધી વર્તમાન રાષ્ટ્રપતિ ઈબ્રાહિમ મોહમ્મદ સોલિહની ‘ઈન્ડિયા ફર્સ્ટ’ નીતિને અનુસરે છે, તે બદલાશે અને તે ભારત માટે સમસ્યા બની શકે છે.

વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ રવિવારે પણ ચીનના સમર્થક મુઈઝુને ચૂંટણી જીતવા બદલ અભિનંદન પાઠવ્યા હતા. તેણે ટ્વીટ કરીને લખ્યું, ‘માલદીવના રાષ્ટ્રપતિ તરીકે ચૂંટાવા પર ડૉ. મોહમ્મદ મુઈઝુને અભિનંદન. ભારત માલદીવ સાથે દ્વિપક્ષીય સંબંધોને મજબૂત કરવા અને હિંદ મહાસાગર ક્ષેત્રમાં સહયોગ વધારવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે.

આના એક દિવસ બાદ સોમવારે માલદીવના નવા ચૂંટાયેલા રાષ્ટ્રપતિ મુઈઝુએ પોતાના સમર્થકોને સંબોધિત કર્યા હતા. તેમણે કહ્યું કે તેઓ તેમના ચૂંટણી વચનને વળગી રહ્યા છે અને માલદીવ દ્વીપસમૂહમાંથી ભારતીય સેનાને હટાવી દેશે. મુઈઝુએ એમ પણ કહ્યું કે વિદેશી દળોની હકાલપટ્ટી નિર્ધારિત નિયમો અનુસાર કરવામાં આવશે અને જેમનો સહયોગ જરૂરી હશે તેમને આ પ્રક્રિયામાં સામેલ કરવામાં આવશે.

ભારતે હિંદ મહાસાગરમાં તબીબી સ્થળાંતર અને દરિયાઈ દેખરેખમાં મદદ કરવા માલદીવને બે હેલિકોપ્ટર અને એક ડોર્નિયર એરક્રાફ્ટ દાનમાં આપ્યું હતું. માલદીવમાં હાલમાં તૈનાત 75 ભારતીય સૈનિકોમાંથી મોટાભાગના એરક્રાફ્ટની જાળવણી અને સંચાલન કરે છે.

ભારતીય સેના લાંબા સમયથી માલદીવમાં છે. આમાં કંઈ નવું નથી. ઓસ્ટ્રેલિયામાં નેશનલ સિક્યુરિટી કોલેજના સિનિયર રિસર્ચ ફેલો ડૉ.ડેવિડ બ્રુસ્ટર કહે છે કે ભારતીય સૈનિકો માલદીવના નેશનલ ડિફેન્સ ફોર્સ હેઠળ કામ કરે છે. તેમનું મુખ્ય કાર્ય એક એરક્રાફ્ટ અને બે હેલિકોપ્ટરને ટેકો આપવાનું છે જેનો ઉપયોગ દર્દીઓને નાના ટાપુઓમાંથી સારવાર માટે હોસ્પિટલો સુધી પહોંચાડવા માટે થાય છે. મને આશ્ચર્ય થાય છે કે મુઇઝુ અને તેના સમર્થકો વિચારે છે કે આ ખરાબ બાબત છે.

વર્ષ 2018માં માલદીવ્સની વિદેશનીતિ ફરી ભારત તરફ વળી. રાષ્ટ્રપતિ ઇબ્રાહિમ મોહમ્મદ સોલિહ સત્તામાં આવ્યા બાદ ભારત અને માલદીવ્સ ફરી નજીક આવ્યા છે. સોલિહની સરકારે યામીન પર દેશને ચીનના દેવાંની જાળમાં ફસાવવાનો આરોપ લગાવ્યો હતો. 6.1 અબજ રૂપિયાની જીડીપી સાથે માલદીવ્સ પર જીડીપીના 113% દેવું છે.

માલદીવ્સ તમામ ક્ષેત્રોમાં ભારત પર ખૂબ જ નિર્ભર છે, પછી એ માળખાગત વિકાસ હોય કે આરોગ્ય અને શિક્ષણ. માલદીવ્સ આ ક્ષેત્રોમાં ભારતની મદદ લે છે. નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે ભારતની નજીક હોવા ઉપરાંત ઈબ્રાહિમ મોહમ્મદ સોલિહ સરકાર કોઈ દેશની વિરોધી રહી નથી.

ઈબ્રાહિમ મોહમ્મદ સોલિહે કોમનવેલ્થ સાથે માલદીવ્સના સંબંધો ફરી શરૂ કર્યા. ચીન સાથે સારા સંબંધો જાળવી રાખ્યા અને ઘણા દેશો સાથે રાજદ્વારી સંબંધો સ્થાપિત કર્યા.

ચીન માટે માલદીવ્સ વ્યૂહાત્મક રીતે મહત્ત્વપૂર્ણ છે. માલદીવ્સ જે સમુદ્રમાં વ્યૂહાત્મક રીતે સ્થિત છે એ ખૂબ જ મહત્ત્વપૂર્ણ છે.માલદીવ્સમાં ચીનની હાજરી હિંદ મહાસાગરમાં એની વ્યૂહરચનાનો એક ભાગ છે. 2016માં માલદીવ્સે ચીનની એક કંપનીને માત્ર 4 મિલિયન ડોલરમાં એક ટાપુ 50 વર્ષ માટે લીઝ પર આપ્યો હતો.

ભારત માટે પણ માલદીવ્સ ઓછું મહત્ત્વનું નથી. માલદીવ્સ ભારતની ખૂબ નજીક છે અને જો ચીન ત્યાં પગ જમાવશે તો ભારત માટે ચિંતા થવી સ્વાભાવિક છે. માલદીવ્સ ભારતના લક્ષદ્વીપથી લગભગ 700 કિલોમીટર અને ભારતની મુખ્ય ભૂમિથી 1200 કિલોમીટર દૂર છે.

પ્રતિકૂળ સંજોગોમાં ચીન માટે માલદીવ્સમાંથી ભારત પર નજર રાખવી સરળ બની જશે. માલદીવ્સે ચીન સાથે મુક્ત વેપાર કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે. ભારત માટે પણ આ એક આશ્ચર્યજનક પગલું હતું. આ સ્પષ્ટપણે દર્શાવે છે કે માલદીવ્સ ભારતથી કેટલું આગળ વધી ગયું છે અને ચીનની કેટલી નજીક આવી ગયું છે.

3 નવેમ્બર, 1988 હતો. માલદીવ્સના રાષ્ટ્રપતિ મૌમૂન અબ્દુલ ગયૂમ ભારતની મુલાકાતે હતા, પરંતુ છેલ્લી ઘડીએ પ્રવાસ રદ કરવામાં આવ્યો હતો. ગયૂમ વિરુદ્ધ બળવો કરવાની યોજના ઘડાઈ રહી હતી. તેની યોજના માલદીવ્સના ઉદ્યોગપતિ અબ્દુલ્લા લુથોફી અને તેના ભાગીદાર સિક્કા અહેમદ ઈસ્માઈલ માનિક દ્વારા બનાવવામાં આવી હતી.

લુથુફીએ વિદ્રોહને અંજામ આપવા માટે શ્રીલંકાના તમિળ બળવાખોર સંગઠન પીપલ્સ લિબરેશન ઓર્ગેનાઈઝેશન ઓફ તમિળ ઈલમના આતંકવાદીઓની મદદ લીધી હતી. એ જ દિવસે, સશસ્ત્ર આતંકવાદીઓએ રાજધાની માલેમાં સરકારી ઇમારતો પર કબજો મેળવ્યો.

રાષ્ટ્રપતિ ગયૂમને આ વાતની જાણ થતાં જ તેઓ સેફ હાઉસ ગયા. તેમણે ભારતીય પીએમ રાજીવ ગાંધીને સેના મોકલવાની અપીલ કરી હતી. આ પછી રાજીવ ગાંધીએ મદદનો આદેશ આપ્યો અને માત્ર 9 કલાકમાં ભારતીય સેનાની પેરાશૂટ બ્રિગેડના લગભગ 300 સૈનિકો માલે હુલહુલે એરપોર્ટ પર પહોંચી ગયા.

સૌપ્રથમ સેનાએ માલે એરપોર્ટ પર કબજો મેળવ્યો અને રાષ્ટ્રપતિ ગયૂમને સુરક્ષિત કર્યા. આ પછી તેમણે માલેમાંથી આતંકવાદીઓને બહાર કાઢવાનું શરૂ કર્યું. આ કામગીરી બે દિવસમાં પૂર્ણ કરવામાં આવી હતી. એને ઓપરેશન કેક્ટસ નામ આપવામાં આવ્યું હતું. આ ઓપરેશન દ્વારા ગયૂમની સરકારને ઊથલાવી દેવાના પ્રયાસને નિષ્ફળ બનાવવામાં આવ્યો હતો.