નીતિ આયોગનો લેટેસ્ટ રિપોર્ટ ભારતના વિકાસ માટે ખૂબ જ સારા India Against Poverty સમાચાર લઈને આવ્યો છે. આ મુજબ ભારતમાં છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં બહુપરીમાણીય ગરીબી એટલે કે (મલ્ટિડાયમેન્શનલ પોવર્ટી ઈન્ડેક્સ) 2015-16માં 24.85 ટકાથી ઘટીને 2019-21માં 14.96 ટકા થઈ ગઈ છે. કુલ 13.5 કરોડ લોકો ગરીબીમાંથી બહાર આવ્યા છે. આ રિપોર્ટનો આધાર બે નેશનલ ફેમિલી હેલ્થ સર્વે છે, જે મુજબ ગરીબોની સંખ્યામાં 14.96 ટકાનો India Against Poverty ઘટાડો થયો છે. આ અહેવાલ ગયા મહિને બહાર પાડવામાં આવ્યો હતો. IMFએ તેના અહેવાલમાં એમ પણ કહ્યું છે કે ભારતે “અત્યંત ગરીબી” લગભગ દૂર કરી દીધી છે અને તેના DBT (ડાયરેક્ટ બેનિફિટ ટ્રાન્સફર) ને લોજિસ્ટિક ચમત્કાર ગણાવ્યો છે. નીતિ આયોગે જણાવ્યું છે કે છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં ગરીબીમાં 9.89 ટકાનો ઘટાડો થયો છે અને 2015-16માં જ્યાં ભારતમાં ગરીબોની સંખ્યા 24.85 ટકા હતી તે 2019-21માં ઘટીને 14.96 ટકા થઈ ગઈ છે. વડાપ્રધાન મોદીએ આજે ગૃહમાં અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવનો જવાબ આપતાં નીતિ આયોગના આ આંકડાનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો છે.
ગરીબોની સંખ્યા અને ટકાવારી ઘટી રહી છે
કોઈપણ દેશમાં ગરીબીને માપવા અને વ્યાખ્યાયિત India Against Poverty કરવાની ઘણી રીતો છે. સામાન્ય રીતે, ગરીબી રેખા નીચે જીવતી વસ્તીની ગણતરી કરીને તેનો ડેટા એકત્રિત કરવામાં આવ્યો છે. તેંડુલકર અને રંગરાજન સમિતિએ આ અંગે બે માપદંડો બનાવ્યા હતા. જો કે રંગરાજને વપરાશને ગરીબી સાથે જોડ્યો હતો, પરંતુ તેને ઔપચારિક રીતે માન્યતા આપવામાં આવી નથી. તેથી જ અત્યાર સુધી પ્રત્યક્ષ કે આડકતરી રીતે માત્ર તેંડુલકરના કમાણીના આંકડાને જ માન્યતા આપવામાં આવી છે. જો કે, છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં, વિકાસલક્ષી અર્થશાસ્ત્રીઓએ તાજેતરના સમયમાં બહુપરિમાણીય ગરીબીને વ્યાખ્યાયિત કરવા માટે દલીલ કરી છે. હાલમાં, ભારત બહુ-પરિમાણીય ગરીબી સૂચકાંકને અનુસરે છે અને તે મુજબ નીતિ આયોગ દ્વારા તાજેતરના આંકડા પણ બહાર પાડવામાં આવ્યા છે. આ પ્રમાણભૂત વિકાસ છે. તે ગરીબીના ત્રણ માપદંડો પર આધારિત છે – આરોગ્ય, શિક્ષણ અને જીવનધોરણ. આરોગ્યમાં, પોષણ, બાળ અને કિશોર મૃત્યુદર અને માતાના સ્વાસ્થ્યને સર્વગ્રાહી રીતે ગણવામાં આવે છે. એ જ રીતે, શિક્ષણમાં, શાળાના વર્ષો અને શાળાની કુલ હાજરીને ધ્યાનમાં લઈને આંકડા તૈયાર કરવામાં આવે છે.
સ્ટવથી લઈને સ્વચ્છતા, પીવાનું પાણી, વીજળી, મકાન, મિલકત અને બેંક ખાતા વગેરેમાં પણ જીવનધોરણ જોવા મળે છે. ગરીબીના ધોરણોમાં આરોગ્ય અને શિક્ષણનો સમાવેશ ગરીબીને ન્યાયી બનાવે છે. નીતિ આયોગનો આ રિપોર્ટ UNDPના વૈશ્વિક રિપોર્ટ બાદ આવ્યો છે. યુએનડીપીના રિપોર્ટમાં નેશનલ ફેમિલી હેલ્થ સર્વેને પણ આધાર બનાવ્યો છે. યુએનડીપી અનુસાર, બિહાર, રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ વગેરે જેવા અત્યંત ગરીબ રાજ્યોમાં ગરીબીમાં સૌથી ઝડપથી ઘટાડો થયો છે. UNDPનો રિપોર્ટ હોય કે નીતિ આયોગનો, જો આપણે એકંદરે જોઈએ તો ગરીબોની સંખ્યામાં 15 ટકાનો ઘટાડો થયો છે. લગભગ 13.5 કરોડ ભારતીયો ગરીબીમાંથી બહાર આવ્યા છે. આ ખરેખર મોટી સંખ્યા છે, તે સસ્ટેનેબલ ડેવલપમેન્ટ ગોલ્સ (SDGs) નક્કી કરવામાં મદદ કરશે. આ 13.5 કરોડ લોકોમાંથી 3.5 કરોડ લોકો માત્ર ઉત્તર પ્રદેશના છે.
ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં વધુ પરિવર્તન
નીતિ આયોગના અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં ગરીબોની સંખ્યામાં સૌથી વધુ ઘટાડો થયો છે. ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં ગરીબી ટકાવારી 32.59 ટકાથી ઘટીને 19.28 ટકા થઈ છે, જો કે, શહેરી વિસ્તારોમાં ગરીબી 8.65 ટકાથી ઘટીને 5.27 ટકા થઈ છે. બિહાર દેશનું સૌથી ગરીબ રાજ્ય છે, જ્યાં 32 ટકા લોકો ગરીબી રેખા નીચે છે. દેશમાં ગરીબીનો દર 13.51 ટકા ઘટ્યો છે, જ્યારે બિહારમાં દર 16.65 ટકા છે. બિહારમાં લગભગ 36 લાખ પીએમ હાઉસ બનાવવામાં આવ્યા છે. સમગ્ર ભારતમાં 13.51 કરોડ લોકો ગરીબી રેખામાંથી બહાર આવ્યા છે, જેમાં માત્ર બિહારના 2.25 કરોડ લોકોનો સમાવેશ થાય છે. આખા દેશમાં ગરીબી રેખામાંથી બહાર આવેલા 16.65% લોકો બિહારમાં છે. 2015-16માં બિહારમાં ગરીબીની ટકાવારી 51.89% હતી, જે ઘટીને 33.76% થઈ ગઈ છે. બિહારમાં ગરીબીમાં 18.13 ટકાનો ઘટાડો થયો છે. મધ્યપ્રદેશ, ઉત્તર પ્રદેશ, ઓડિશા, રાજસ્થાન એવા રાજ્યો છે જ્યાં બિહાર રાજ્ય પછી ગરીબીમાં સૌથી વધુ ઘટાડો નોંધાયો છે. મધ્ય પ્રદેશમાં 15.94%, ઉત્તર પ્રદેશમાં 14.75%, ઓડિશામાં 13.66% અને રાજસ્થાનમાં 13.55% ગરીબી દરમાં ઘટાડો નોંધાયો છે. જ્યારે ઝારખંડમાં પણ ગરીબીમાં 13.29%નો ઘટાડો થયો છે.
આગળનો માર્ગ
જો કે, નીતિ આયોગના અહેવાલમાં તમામ હકારાત્મક વલણો હોવા છતાં, હજુ પણ કેટલાક મુદ્દાઓ પર ચિંતા છે. ભારતના ગ્રામીણ અને શહેરી વિસ્તારો વચ્ચે અસમાનતા યથાવત છે. અહેવાલ જણાવે છે કે 19.28 ટકા ગ્રામીણ વસ્તી બહુઆયામી રીતે ગરીબ છે, જ્યારે શહેરી વિસ્તારોમાં 5.27 ટકા છે. બહુપરિમાણીય ગરીબીનો અર્થ છે કે તેમનું શિક્ષણ, આરોગ્ય અને જીવનધોરણ ખૂબ જ નીચું છે.નીતિ આયોગના અહેવાલમાં એ પણ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે કે ભારતની વસ્તીનો મોટો હિસ્સો પોષણ, આરોગ્ય, શિક્ષણ અને પાયાની સુવિધાઓથી વંચિત છે, ગરીબીથી પીડિત છે. નીતિ આયોગના અહેવાલ મુજબ, વિશ્વમાં અત્યંત ગરીબોની સંખ્યામાં 71 મિલિયનનો વધારો થયો છે, જેમાંથી લગભગ 80 ટકા ભારતમાં હતા. ભારત માટે આ સમાચાર રાહતરૂપ છે કે તેના લોકો સતત ગરીબીમાંથી બહાર આવી રહ્યા છે અને તે ટકાઉ વિકાસ લક્ષ્યો (એટલે કે SDG) હાંસલ કરવાની નજીક જઈ રહ્યું છે.
આ પણ વાંચોઃ અંગદાન મહાદાન/સુરત સિવિલ હોસ્પિટલમાં પ્રથમ વખત ફેફસાનું કરાયું દાન
આ પણ વાંચોઃ સ્વાતંત્ર્ય સેનાની/‘મારી માટી મારો દેશ’ અભિયાનમાં રાજ્યના ૧૩ લાખથી વધુ રાષ્ટ્રભક્તો જોડાયા
આ પણ વાંચોઃ બનાસકાંઠા/રેલવે વિભાગ કંબોઈ ઉબરી રેલ્વે પુલની તપાસ, પણ કેમ એજન્સીનું નામ તેમજ કયા રેલ કર્મચારીઓ સમક્ષ થયું કામ તે મીડિયાથી કેમ
આ પણ વાંચોઃ સાઇબર સંજીવની અભિયાન/સાયબર ક્રાઈમના ગુના અટકાવવા વરાછામાં પોલીસ દ્વારા જાગૃતિ અભિયાન
આ પણ વાંચોઃ આત્મહત્યા/સુરતમાં એક વર્ષ પહેલાં પ્રેમ લગ્ન કરનાર પરિણીતાનો આપઘાત, જાણો કારણ
