‘મેરે દેશ કી ધરતી…’ ગીતને કોઈ કેવી રીતે ભૂલી શકે. આજે પણ આ ગીત પ્રખ્યાત દેશભક્તિ ગીતોમાંનું એક છે. આ ગીત 1967માં રિલીઝ થયેલી ફિલ્મ ‘ઉપકાર’નું છે. આ એક એવી બોલિવૂડ ફિલ્મ હતી જેણે કમાણીથી લઈને લોકપ્રિયતા સુધી દરેક જગ્યાએ પોતાની છાપ છોડી હતી. આ ફિલ્મે મનોજ કુમારને ભારત કુમાર બનાવ્યો, આશા પારેખનું જીવન બદલી નાખ્યું અને સિનેજગતમાં પ્રાણ સાહેબને નવું જીવન આપ્યું. પરંતુ આ ફિલ્મ વિશે એક રસપ્રદ વાત છે જે તમે ભાગ્યે જ જાણતા હોવ. ઉપકારને બનાવવાનો વિચાર કોઈ ફિલ્મ નિર્માતાનો નહીં પણ તત્કાલીન વડાપ્રધાન લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીનો હતો.
ટ્રેનમાં લખાયેલી ફિલ્મની વાર્તા
ઉપકાર ફિલ્મ 1967માં રિલીઝ થઈ હતી પરંતુ ફિલ્મનું ફેબ્રિક 1965માં જ વણાઈ ગયું હતું. આ તે સમયની વાત છે જ્યારે મનોજ કુમારની ફિલ્મ ‘શહીદ’ રીલિઝ થઈ હતી. તત્કાલિન વડાપ્રધાન લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી દિલ્હીમાં ફિલ્મના સ્ક્રીનિંગમાં પહોંચ્યા હતા. ફિલ્મ જોયા પછી તેમણે મનોજ કુમારને પૂછ્યું કે તે જય જવાન જય કિસાનના નારા પર કોઈ ફિલ્મ કેમ નથી બનાવતા? ત્યારપછી જ્યારે મનોજ કુમાર ટ્રેન દ્વારા દિલ્હી પરત ફરી રહ્યા હતા ત્યારે રસ્તામાં તેમણે ઉપકારની વાર્તા લખી હતી. મનોજ કુમારે ફિલ્મની આખી વાર્તા લખી હતી અને દિગ્દર્શન પણ તેમણે જ કર્યું હતું. મનોજે ફિલ્મમાં ભારત કુમારનું મુખ્ય પાત્ર પણ ભજવ્યું હતું. કલ્યાણજી-આણંદજીએ સંગીત આપ્યું હતું.
આશા પારેખની છબી બદલાઈ ગઈ
આ ફિલ્મે આશા પારેખને નવી ઓળખ આપી, તેમની કારકિર્દીને બીજું સ્થાન આપ્યું. જો કે આશા પારેખ તે સમયે પણ સુપરસ્ટાર હતી, પરંતુ તેની ઓળખ એક ડાન્સિંગ હિરોઈન જેવી હતી, પરંતુ મનોજ કુમાર તેમની આ ઈમેજ બદલવા માંગતા હતા. તેથી જ તેમણે આશા પારેખને ડૉક્ટરનો રોલ આપ્યો. આખી ફિલ્મમાં આશા પારેખની માત્ર બે ડાન્સ મૂવ હતી. એટલું જ નહીં મનોજ કુમારે આશા પારેખના એક્સપ્રેશન પર પણ કામ કર્યું હતું. વાસ્તવમાં, જ્યારે પણ આશા પારેખ ઈમોશનલ સીન કરતા હતા ત્યારે તે સંકોચાઇ જતા પરંતુ ફિલ્મમાં મનોજ કુમારે તેમને આ કરતા રોક્યા હતા.
પ્રાણ સાહેબને બનાવ્યા ખલનાયકમાંથી નાયક
આશા પારેખ સાથેની ફિલ્મ પ્રાણ સાહેબ માટે જીવનરૂપ સાબિત થઈ. આ ફિલ્મ પહેલા પ્રાણ સ્ક્રીન પર માત્ર વિલનની ભૂમિકા ભજવી રહ્યા હતા પરંતુ તેમાં તેમનું એક સકારાત્મક પાત્ર હતું. પ્રાણ આ ફિલ્મમાં લંગડા ‘મલંગ ચાચા’ના રોલમાં હતા, જેને દર્શકોએ ખૂબ પસંદ કર્યા હતા. આ ફિલ્મમાં પ્રાણ સાહેબને માત્ર સકારાત્મક ભૂમિકા જ નથી મળી, પરંતુ કસ્મે વાદે પ્યાર વફા… ગીત પણ તેમના પર ફિલ્માવવામાં આવ્યું હતું. જોકે ઉપકારના સંગીત નિર્દેશકો કલ્યાણજી અને આનંદજી શરૂઆતમાં તેમની વિરુદ્ધ હતા. તેમને લાગ્યું કે આ ગીત મનોજ કુમાર પર ફિલ્માવવામાં આવશે. પરંતુ જ્યારે આવું ન થયું ત્યારે કલ્યાણજી અને આનંદજી ગુસ્સે થયા અને મનોજ કુમારને કહ્યું કે તે એક સારા ગીતને બગાડે છે. પરંતુ આ ગીત હિટ સાબિત થયું અને પ્રાણની વિલનની ઈમેજ પણ બદલાઈ ગઈ.
શશિ કપૂરને બદલે પ્રેમ ચોપરા
આ ફિલ્મમાં પ્રેમ ચોપરા ભરતના નાના ભાઈના રોલમાં હતા. આ પાત્ર નકારાત્મક હતું. એટલા માટે મનોજે પૂરનના રોલ માટે શશિ કપૂરને કાસ્ટ કર્યો ન હતો. વાસ્તવમાં, જ્યારે મનોજ કુમારે સ્ક્રિપ્ટ લખી ત્યારે તેઓ પુરણના પાત્ર માટે શશીને કાસ્ટ કરવા માંગતા હતા, પરંતુ પછી તેમને લાગ્યું કે શશિ કપૂર માટે આ ફિલ્મ કરવી ખોટનો સોદો સાબિત થઈ શકે છે કારણ કે ત્યારે તેમની કારકિર્દીની શરૂઆત જ થઈ રહી હતી અને પુરણનું પાત્ર નકારાત્મક હતું. આવી સ્થિતિમાં ફરી મનોજ કુમારે શશિ કપૂરને બદલે પ્રેમ ચોપરાને ફાઈનલ કર્યા.
