જ્યારે ચમોલી ગ્લેશિયર તૂટવાથી મોટી તબાહી સર્જાઈ; આ ઘટના આજે પણ વૈજ્ઞાનિકો માટે છે એક રહસ્ય

ઉત્તરાખંડના ચમોલીમાં લગભગ 10 વાગે દરિયાની સપાટીથી લગભગ 5600 મીટરની ઉંચાઈએ 14 ચોરસ કિલોમીટર વિસ્તારનો ગ્લેશિયર તૂટી પડ્યો. ભારતમાં ગ્લેશિયર તૂટવાનું આટલું ભયાનક દ્રશ્ય આ પહેલા ક્યારેય જોવા મળ્યું ન હતું. ગ્લેશિયર તૂટ્યા બાદ ધૌલીગંગા અને ઋષિગંગામાં ભારે પૂર આવ્યું હતું. ગ્લેશિયર તૂટ્યા બાદ તપોવન ખાતે એનટીપીસીની ટનલ કાદવ અને કાટમાળથી ભરાઈ ગઈ હતી. આ અકસ્માતમાં 384 લોકોના મોત થયા હતા. આ ઘટના વૈજ્ઞાનિકો માટે પણ સંશોધનનો વિષય બની રહી છે, કારણ કે ગ્લેશિયર તૂટ્યા બાદ ઋષિ ગંગાના ઉપરના ભાગમાં એક કૃત્રિમ તળાવ બની ગયું છે. આ તળાવ પોતાની અંદર કયું રહસ્ય છુપાયેલું છે તેની કોઈને ખબર નથી. પરંતુ તેને ખતરો પણ માનવામાં આવે છે. તેની અંદરની હિલચાલ પર સતત નજર રાખવામાં આવી રહી છે. જાણો સંપૂર્ણ ઘટના….

જે સમયે ગ્લેશિયર તૂટ્યું તે સમયે તપોવનમાં એનટીપીસીના હાઇડ્રોપાવર પ્લાન્ટમાં એટલે કે ટનલની બીજી તરફ 40 મજૂરો કામ કરી રહ્યા હતા. ટનલ કાટમાળથી ભરાઈ જતાં તેઓ બહાર નીકળી શક્યા ન હતા.

તપોવન દુર્ઘટના બાદ પર્યાવરણવિદો અને વૈજ્ઞાનિકોની ચિંતા વધી ગઈ છે. જણાવી દઈએ કે અહીં લગભગ 58 મોટા-નાના ડેમ પ્રસ્તાવિત છે. જેના માટે લગભગ 1500 કિલોમીટર લાંબી ટનલ બનાવવામાં આવી રહી છે. તેનાથી 28 લાખની વસ્તીને અસર થશે.

ગ્લેશિયર તૂટવાનું પણ આશંકા સાથે સંકળાયેલું જોવા મળ્યું છે. એવું પણ કહેવામાં આવ્યું કે આમાં ચીનનું કોઈ ષડયંત્ર તો નથી ને? કારણ કે આ જગ્યા ચીનની સરહદની નજીક છે. જો કે આ અંગે કોઈ સ્પષ્ટ માહિતી સામે આવી શકી નથી.

ગ્લેશિયર તૂટ્યા પછી ઋષિ ગંગાના ઉપરના ભાગમાં એક સરોવર ચિંતાનો વિષય છે. તેમાં 4.80 કરોડ લીટર પાણી મળી આવ્યું હતું. આ તળાવ ત્યાં બનેલ ડેમની દિવાલો પર દબાણ તો નથી કરી રહ્યું કે કેમ તે જાણવા માટે સેન્સર ઉપકરણ લગાવવામાં આવ્યું છે.

કેટલાક અહેવાલો અનુસાર, એવું કહેવાય છે કે સંભવતઃ નંદા દેવી ગ્લેશિયરનો ભારે અને નક્કર ભાગ કેટલાક કુદરતી વજનથી તૂટી ગયો હતો અને નીચે ગ્લેશિયર પર પડ્યો હતો. તેના કારણે નીચેનો ગ્લેશિયર તૂટી ગયો અને ખડકોના કાટમાળમાં ભળી ગયો. જ્યારે ખડક અને બરફનું તે મિશ્રણ ગધેરા પ્રવાહ સાથે અથડાયું, જે ઢાળથી 3 કિલોમીટર નીચે હતું, ત્યારે ડેમ જેવું માળખું રચાયું હતું. તે સમયે બરફ જામી ગયો હોવાથી તે થોડો સમય રહ્યો હતો. પૂર પહેલા ત્રણ દિવસ સુધી હવામાન સ્વચ્છ હતું. આના કારણે થીજી ગયેલા ખડકો અને બરફનું મિશ્રણ ઝડપથી ઓગળ્યું અને તપોવન ખીણ તરફના વિસ્તારને તબાહ કરી નાખ્યું.

નંદા દેવી અને અન્ય હિમાલયના ગ્લેશિયર જ્યારે ખૂબ ઠંડી હોય ત્યારે જ કેમ પીગળે છે તે અંગે દુનિયાભરના વૈજ્ઞાનિકો સંશોધન કરી રહ્યા છે. વૈજ્ઞાનિકોનું માનવું છે કે આની પાછળનું મુખ્ય કારણ જળવાયુ પરિવર્તન છે. આબોહવા પરિવર્તનની અસર સમગ્ર વિશ્વના પર્યાવરણ પર પડી રહી છે અને તે ભવિષ્યમાં લોકો માટે મોટો ખતરો સાબિત થશે. વૈજ્ઞાનિકોનું માનવું છે કે ચમોલી અને અગાઉ કેદારનાથમાં ગ્લેશિયર તૂટવાથી સર્જાયેલી આવી દુર્ઘટના ક્લાઈમેટ ચેન્જનું પરિણામ છે.

એક અભ્યાસ દર્શાવે છે કે આગામી 15 વર્ષો દરમિયાન, હિમાલયના ગ્લેશિયર્સ ખૂબ જ ઝડપથી પીગળી જશે અને તેમાંથી મોટાભાગના તેમના અસ્તિત્વને સમાપ્ત કરી દેશે. વૈજ્ઞાનિકોનું માનવું છે કે તેની પાછળનું મુખ્ય કારણ ગ્લોબલ વોર્મિંગ છે.

વૈજ્ઞાનિકોનું કહેવું છે કે 2035 સુધીમાં હિમાલયના ગ્લેશિયર પીગળવાને કારણે જોખમો વધી શકે છે. ઉત્તરાખંડના ચમોલી જિલ્લાના જોશીમઠ પાસે જે રીતે ગ્લેશિયર તૂટ્યું અને તેના ભયંકર પરિણામો આવ્યા, આવી આફતો નોંધપાત્ર રીતે વધી શકે છે.

વાડિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ હિમાલયન જીઓલોજીના વરિષ્ઠ વૈજ્ઞાનિક મનીષ મહેતાનું માનવું છે કે શિયાળાની ઋતુમાં ગ્લેશિયર્સ સ્થિર સ્થિતિમાં હોય છે. આવી સ્થિતિમાં ચમોલીમાં જે પ્રકારનું પૂર આવ્યું, તેની પાછળ ભૂસ્ખલન પણ એક કારણ હોઈ શકે છે.

2020માં થયેલા એક અભ્યાસ મુજબ હિમાલયના ગ્લેશિયર્સ પહેલા કરતા બમણી ઝડપથી પીગળી રહ્યા છે. જેથી આ પ્રકારની દુર્ઘટના ગમે ત્યારે આવી શકે છે.

વૈજ્ઞાનિક મનીષ મહેતાની ટીમે ઋષિગંગા, ઉત્તરીય નંદા દેવી ગ્લેશિયર, ત્રિશુલ, દક્ષિણી નંદા દેવી અને અન્ય ઘણા વિસ્તારોમાં ગ્લેશિયર્સની પીગળવાની પદ્ધતિનો અભ્યાસ કર્યો છે. તેઓ કહે છે કે થોડા વર્ષોમાં તેમના કદમાં 10 ટકા સુધીનો ઘટાડો થયો છે. આનો અર્થ એ છે કે તેમની ઓગળવાની પ્રક્રિયા ઝડપી ગતિએ ચાલી રહી છે. ક્લાઈમેટ ચેન્જ ઉપરાંત બિનહિસાબી બાંધકામને કારણે પહાડો પર દબાણ પણ વધ્યું છે. જેના કારણે હિમનદીઓ પણ પીગળી રહી છે.