ઇરાન અને ઇઝરાયેલ વચ્ચેનું યુદ્ધ, 'નૂરા કુસ્તી' હોવાનો સંકેત, જાણો હકીકત

ઇરાન -ઇઝરાયેલ યુદ્ધ : ઈરાને ઈઝરાયલ પર મિસાઈલો છોડ્યા અને ડ્રોન હુમલા પણ કર્યા ત્યારે દુનિયા સ્થગિત થઈ ગઈ. રશિયા-યુક્રેન અને ઈઝરાયલ-પેલેસ્ટાઈન વચ્ચે ચાલી રહેલા યુદ્ધથી વિશ્વ થોડું સહજ બની રહ્યું હતું, ત્યારે સંઘર્ષનો નવો મોરચો ખૂલવાનો ભય ઊભો થયો હતો. જો કે, એવા સંકેતો છે કે ઈરાનનો હુમલો વાસ્તવમાં ઈઝરાયેલ સાથેની તેની નૂરાની કુસ્તી કરતાં વધુ કંઈ નથી.

‘નૂરા કુસ્તી’ એ ફારસી મૂળનો શબ્દ છે. ગંગાના મેદાનોમાં તેનો વ્યાપક ઉપયોગ થાય છે. પર્શિયા એ આજનું ઈરાન છે. વ્યાપક રીતે કહીએ તો, નૂરા કુશ્તીનો અર્થ થાય છે ‘પરસ્પર સંમતિથી લડવું અથવા લડવાનો ઢોંગ કરવો’. નૂરા કુશ્તીમાં, સામેલ પક્ષો આંતરિક રીતે એકબીજાને મળે છે પરંતુ પ્રેક્ષકોને ભ્રમણા થાય છે કે કુસ્તીની બધી યુક્તિઓ સાચી છે. હવે જ્યારે ઈરાને ઈઝરાયેલ પર સેંકડો ડ્રોન અને મિસાઈલ હુમલાઓ કર્યા છે, ત્યારે વિશ્વભરના નાણાકીય બજારો પ્રાર્થના કરી રહ્યા છે કે પશ્ચિમ એશિયામાં કોઈ મોટી ઉથલપાથલ ન થાય અને આ વિવિધ પક્ષો વચ્ચે માત્ર નૂરા કુશ્તી બની રહે. હુમલા બાદ અત્યાર સુધીની ગતિવિધિઓ પરથી લાગે છે કે તે નૂરા કુશ્તી હોઈ શકે છે. કદાચ આ જ કારણ છે કે હુમલા બાદ સોમવારે તેલની કિંમતોમાં ઘટાડો થયો હતો. ચાલો જોઈએ.

તાજેતરનો હુમલો સીરિયામાં ઈરાની દૂતાવાસ સંકુલ પર ઈઝરાયેલના હુમલાનો બદલો છે. ઈઝરાયેલના હવાઈ હુમલામાં ઈરાનના કેટલાય સૈન્ય અધિકારીઓ માર્યા ગયા હતા. ત્યારે ઈરાને જાહેરાત કરી હતી કે એક યા બીજા દિવસે બદલો લેવામાં આવશે. ઈરાને દુનિયાના ઘણા દેશોને કહ્યું હતું કે તે ઈઝરાયેલ પર હુમલો કરવા જઈ રહ્યું છે. છેવટે, ભારત સહિત ઘણા દેશોએ હુમલા પહેલા ઇઝરાયેલના પ્રવાસને લઈને એડવાઈઝરી જારી કરી હતી.

હુમલા અંગેની માહિતી એટલી અગાઉથી પુષ્ટિ મળી હતી કે ઇઝરાયલે તેની શાળાઓ, કોલેજો વગેરે બંધ કરી દીધા હતા. શનિવારની રાત્રે જ્યારે હુમલા થયા ત્યારે માત્ર ઈઝરાયેલની હવાઈ સંરક્ષણ પ્રણાલી જ તૈયાર ન હતી, પરંતુ તે વિસ્તારમાં હાજર અમેરિકન, બ્રિટિશ અને ફ્રેન્ચ દળો સાથે પણ સંકલિત હતી. આટલું જ નહીં સાઉદી અરેબિયા અને જોર્ડનનું એર ડિફેન્સ પણ ઈઝરાયેલને ઉપલબ્ધ હતું. આના કારણે ઈરાન તરફથી છોડવામાં આવતી લગભગ તમામ મિસાઈલ અને ડ્રોન બંધ થઈ ગયા હતા અને જાન-માલનું બહુ ઓછું નુકસાન થયું હતું.

સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં ઈરાનના સ્થાયી મિશન (UN)એ એક સંદેશ જારી કરીને કહ્યું કે, ‘ઈઝરાયલ વિરુદ્ધ બદલો લેવાનું પૂર્ણ થઈ ગયું છે, તેથી હવે આ મામલાને અહીં જ સમાપ્ત માનવામાં આવે છે.’ આ તમામ પક્ષો માટે સ્પષ્ટ સંકેત છે. આ મોડલ નવું નથી. આ વર્ષની શરૂઆતમાં પણ ઈરાન અને પાકિસ્તાન વચ્ચે આવી જ અથડામણ થઈ હતી. બલૂચિસ્તાનમાં કથિત આતંકવાદી છાવણીઓ પર ઈરાની મિસાઈલ હુમલાના જવાબમાં પાકિસ્તાને ઈરાનના સિસ્તાન-બલુચિસ્તાનમાં લક્ષ્યાંકો પર બોમ્બમારો કર્યો હતો. બંને પક્ષોએ તરત જ જવાબી હુમલો છોડી દીધો અને તણાવ ઓછો કરવા રાજદ્વારી વાતચીત શરૂ કરી.

વિશ્વ ભાગ્યે જ યુક્રેન અને ગાઝાના બે યુદ્ધ ઝોનમાં પોતાને અનુકૂળ કરી શક્યું. આવી સ્થિતિમાં જો ઈરાન-ઈઝરાયેલ યુદ્ધ પશ્ચિમ એશિયામાં નવી અરાજકતા સર્જશે તો વિશ્વ ચોક્કસપણે ચિંતિત થશે. આ ચિંતા નાણાકીય બજારોમાં પણ દેખાવા લાગી છે. ઈરાની હુમલાની આશંકાથી શુક્રવારે જોખમી અસ્કયામતો, સ્ટોક્સ અને ક્રિપ્ટોકરન્સીમાં ઘટાડો થયો હતો, જ્યારે સોનું અને યુએસ ડૉલર જેવી સુરક્ષિત સંપત્તિમાં વધારો થયો હતો. મોટા સંઘર્ષની ચોક્કસપણે નાણાકીય બજારો પર કાસ્કેડિંગ અસર થઈ શકે છે, જેમાં તેલના ભાવમાં વધારો સૌથી વધુ પ્રભાવી છે. વિશ્વના તેલ પુરવઠામાં પશ્ચિમ એશિયાનો ફાળો લગભગ એક તૃતીયાંશ છે. આમાં રશિયા તરફથી આવતા 15-20% સપ્લાયનો ઉમેરો કરો, જે પશ્ચિમી દેશો દ્વારા લાદવામાં આવેલા પ્રતિબંધોનો સામનો કરી રહ્યું છે. છેલ્લા કેટલાક અઠવાડિયાથી તેલના ભાવ $90ની ઉપર જઈ રહ્યા છે તેમાં કોઈ આશ્ચર્ય નથી.

વૈશ્વિક સ્તરે, ફુગાવો અંકુશમાં આવ્યો છે, જોકે મધ્યસ્થ બેન્કોની અપેક્ષા કરતાં ધીમી ગતિએ છે. તેલના ઊંચા ભાવ આ ટ્રેન્ડને વધુ ધીમો પાડી શકે છે. આ વાસ્તવમાં સંબંધિત ચલ, વૈશ્વિક વ્યાજ દરોને વિકૃત કરી શકે છે. જોખમની અસ્કયામતો, ખાસ કરીને ઇક્વિટી, એક વર્ષ લાંબી તેજીની વચ્ચે છે, ઓછામાં ઓછા આંશિક રીતે પોલિસી રેટ કટની અપેક્ષાઓ પર આધારિત છે. ખાસ કરીને યુએસ ફેડ તરફથી વ્યાજ દરમાં કાપની ઘણી અપેક્ષાઓ છે. જો ઘટતા વ્યાજ દરોની આ અપેક્ષાઓ ખતમ થઈ જશે, તો જોખમી અસ્કયામતોના વર્તમાન મૂલ્યાંકન સ્તરો પર પ્રશ્નો ઉભા થશે. તેની ખાસ અસર ઈક્વિટી પર જોવા મળશે.

બીજું પ્રતિકૂળ પરિબળ વૈશ્વિક પુરવઠા શૃંખલા પરની અસર છે. એડનના અખાત/લાલ સમુદ્ર/અરબી સમુદ્રના માર્ગ પર હુથી ચાંચિયાઓ સાથેના વ્યવહારમાં પણ તણાવ છે. આનાથી વિશ્વના સામૂહિક નૌકા સંસાધન પર તાણ આવ્યું છે, એકલા ભારતીય નૌકાદળએ આ પ્રયાસમાં એક ડઝન જહાજો તૈનાત કર્યા છે. પ્રદેશના બે સૌથી મોટા દેશો વચ્ચેનું સર્વશ્રેષ્ઠ યુદ્ધ સપ્લાય ચેઇનને ગંભીર રીતે વિક્ષેપિત કરશે, ખર્ચમાં વધારો કરશે અને ચોક્કસપણે વૈશ્વિક ફુગાવા તરફ દોરી જશે. જો ઈરાન કોઈ મોટું પગલું ભરે છે અને હોર્મુઝ સ્ટ્રેટને બંધ કરવાનો નિર્ણય લે છે, તો તેના વિનાશક પરિણામો આવશે.

તેલના ભાવમાં વધારો ભારતીય અર્થતંત્રની સમૃદ્ધિને અસર કરી શકે છે. તેલના ઊંચા ભાવ વેપાર ખાધને વિસ્તૃત કરે છે, ફુગાવો વધે છે, રૂપિયા પર દબાણ લાવે છે, વિદેશી રોકાણનો પ્રવાહ ઘટાડે છે અને તિજોરી પર દબાણ લાવે છે. તેલના ભાવમાં દર 10 ડોલરનો વધારો ભારતની ચાલુ ખાતાની ખાધમાં લગભગ 0.5% વધારો કરે છે. વપરાશ પહેલેથી જ નબળો છે, તેથી આનાથી રોકાણ પર નોંધપાત્ર નકારાત્મક અસર પડી શકે છે.

ઉલ્લેખનીય છે કે ભારતના મૂડી બજારોએ ભૂતકાળમાં તેલના ભાવના આંચકા સામે નોંધપાત્ર સ્થિતિસ્થાપકતા દર્શાવી છે. 2006 માં લેબનોન યુદ્ધ (ઇઝરાયેલ અને હિઝબોલ્લાહ વચ્ચે) થી 2012 માં ઇઝરાયેલના ઓપરેશન પિલર ઓફ ડિફેન્સ (ગાઝામાં) અને 2014 માં સમાન થિયેટરમાં અન્ય ઓપરેશન, જ્યારે તેલના ભાવમાં વધારો થયો ત્યારે ભારતીય બજારોને નોંધપાત્ર અસર થઈ ન હતી.

આજે, જ્યારે તેલની કિંમતો સ્થિર છે, ત્યારે ભારતના બેલઆઉટ વિકલ્પોમાં અનેકગણો વધારો થયો છે, જેમાં સર્વિસ ટ્રેડ સરપ્લસમાં સતત વધારો થયો છે અને બોન્ડ સૂચકાંકોના સમાવેશથી પ્રવાહ જે અગાઉના વર્ષોમાં ઉપલબ્ધ ન હતો. નૂરા કુસ્તી શ્રેષ્ઠ સ્થિતિ છે. શું દાવ પર છે તે જોતાં, એવી અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે કે ભવિષ્યમાં પણ પરિસ્થિતિ એવી જ રહેશે. આ દરમિયાન, આશા રાખવી અને પ્રાર્થના કરવી સારી છે. રોકાણકારો તેમના રોકાણમાં વૈવિધ્યીકરણ કરે અને પરિસ્થિતિ વણસી જાય તો શિસ્ત જાળવી રાખે તે વધુ સારું રહેશે.